وکتور چیست و کاربردهای آن کدامند؟

وکتور چیست؟ توی این مقاله از آکادمی کافه انیمیشن قراره برات مو به مو توضیح بدم که وکتور چیست و چه فرقی با تصاویر رستر (همون پیکسلی) داره. چرا این مسئله مهمه؟؟ برای اینکه وقتی میخوای یه اثر هنری ایجاد کنی، باید بری دنبال روش… نه دنبال اسم نرم افزارش! چون وقتی ریشه ی کارو بلد باشی، راحت تر میتونی سرچ کنی و به چیزی که میخوای برسی؛ راحت تر میتونی منظورتو برای بقیه بیان کنی بدون اینکه ابهام ایجاد بشه، و کلا یه قدم به حرفه ای شدن نزدیکتر میشی.

مقدمه

قبل از اینکه بدونیم وکتور چیست، باید یه ذره مقدمه چینی کنم. هر فایلی که توی سیستم وجود داره، به صورت دیتای صفر و یکی ذخیره میشه. دیگه بالاخره اساس کار کامپیوتر، همین صفر و یکه. حالا روشی که این دیتا ذخیره میشه، تعیین میکنه فرمت فایل چی باشه. چرا این همه فرمت داریم؟؟ به خاطر اینکه هرکدوم، یه روش خاصی هستن برای ذخیره ی اطلاعات. تصویر دیجیتالی هم دقیقا همینه. یه فایله که توش اطلاعات رنگ وجود داره و اون اطلاعات رو میفرسته به مانیتور، که مانیتور بهمون نشونش بده. مانیتور خودش از هزاران لامپ خیلی ریز تشکیل شده که بهشون میگیم پیکسل. این پیکسل ها انقدر تعدادشون زیاده که وقتی ما به صفحه نگاه میکنیم، جدا جدا تشخیصشون نمیدیم. عین رشته های فرش که از عقب مشخص نیستن. و دقیقا عین رشته های فرش که هر کدوم یه رنگ دارن، پیکسلهای مانیتور هم هرکدوم میتونن یه رنگ داشته باشن. و کنار هم قرار گرفتنشون، تشکیل یه تصویر میده. اکثر تصاویر دیجیتالی هم به همین شکل ذخیره میشن. فرمت های مرسومی مثل jpeg و png و اکثر فرمت های ویدیویی، تصاویری هستن که بهشون میگیم رستر (Raster) و از یه مجموعه پیکسل تشکیل میشن. چون پیکسل ها به صورت جدولی کنار هم قرار میگیرن، یه تعداد مشخصی پیکسل در طول و ارتفاع تصویر داریم، که بهش میگیم رزولوشن (Resolution). مثلا وقتی میگن رزولوشن ۱۲۸۰ در ۷۲۰، یعنی این تصویر، ۱۲۸۰ تا پیکسل طولشه و ۷۲۰ تا پیکسل ارتفاعش. حله؟

وکتور چیست؟

حالا چرا این همه قصه تعریف کردم؟ برای اینکه رستر، یکی از روش های ذخیره ی اطلاعات رنگیه. روش دیگه، همون وکتوره که الان بهش میپردازیم. خب… حالا وکتور چیست؟ وکتور برخلاف رستر، دیگه توش خبری از پیکسل نیست. به جاش یه سری نقطه داریم به اسم انکر پوینت (Anchor Point) و این نقاط، با یه سری خط به هم وصل میشن که بهشون میگیم پث (Path) یا استروک (Stroke). و این خطوط، میتونن یه مسیر بسته تشکیل بدن که داخلش با یه رنگ که بهش میگیم فیل (Fill) پر میشه. این میشه روش ذخیره اطلاعات رنگی در تصاویر وکتور. اون نقاط و خطوط، چیزی جز مختصات و فرمولهای ریاضی نیستن. برای همین، نه تنها حجمشون خیلی کمتر از هزاران پیکسل میشه، تازه خیلی هم دقیق و تمیز در میاد. چون که میگم، فرموله. رسما کامپیوتره که میاد اون خطوط رو ایجاد میکنه، و تو میتونی با جا به جایی پوینت ها و انگولک کردن دستگیره هایی که روی پوینت ها هست، موقعیت و انحنای این خطوط رو تعیین کنی که به شکل مورد نظرت برسی. اکثرا توی توضیح وکتور، اولین چیزی که میگن اینه که «وکتور رو میشه بدون افت کیفیت، هرچقدر خواستی بزرگ کنی». حتی توی ویکیپدیا هم اولین چیزی که برای وکتور گفته همینه! البته این جمله غلط نیست. وکتورو میشه هرچقدر خواستی بزرگ کنی؛ و چون خبری از پیکسل نیست که با بزرگ کردن، پیکسلهاش مشخص بشن، هیچ افت کیفیتی نخواهی داشت. منتهی سوالی که من دارم اینه: کی میره طراحی کنه و حین طراحی همش پیش خودش میگه: «هممممم این واقعا اثر زیباییه… دلم میخواد انقد بزرگش کنم که از کهکشان های دیگه هم دیده بشه»؟؟؟ هیچکس. در ۹۹ درصد مواقع، کسی نمیره سراغ وکتور، صرفا به خاطر اینکه میشه تا بی نهایت سایزشو برد بالا. تازه برای کسایی که مبتدی هستن، گمراه کننده هم هست! پیش خودشون میگن خب برا چی بریم سراغ رستر پس؟؟؟ وکتورو میشه کلی بزرگ کرد دیگه! کلی هم حجمش کمتره؛ بعد میرن توی کار و متوجه میشن که رستر و وکتور، اصلا کاربردها و استایلهاشون متفاوته و نمیشه هیچکدومو جایگزین اون یکی کرد… و باورهاشون متزلزل میشه. فکر اینجاشو نکرده بودی نه؟؟؟ چطوری میتونی با احساسات پاک یه تازه کار بازی کنی و شب راحت خوابت ببره؟؟؟

کاربرد وکتور و رستر

البته نمیگم این مسئله اصلا کاربرد نداره ها… مثلا فونت ها با وکتور ساخته میشن که هرچقدر خواستی بزرگشون کنی. ولی خب کاربرد اصلی وکتور، اینه که خطوطش بسیار منظم و دقیق در میاد و خیلی هم قابل ادیته. تک تک پوینت هارو میتونی ادیت کنی. و آره، تک تک پیکسلهارو هم میشه ادیت کرد ولی وقتی چند ده هزار تا پیکسل داری، دیگه ادیت تک تکشون معقول نیست! مگه اینکه پیکسل آرت کار کنی که یه بحث جداییه برا خودش…. متد رستر معمولا برای مقاصدی استفاده میشه که توش هیچ فرمول و نظمی نیست؛ مثلا فکر کن بخوای سایه بزنی برای طرحت، یا اینکه بشینی یه جنگل ترسیم کنی. اینجا اصلا نوع کار ایجاب میکنه که نظم توی کار نباشه. و بیش از حد فرمولیزه بودن وکتور، میشه دردسر. برا همین خیلی وقتا، از این دوتا روش به صورت ترکیبی استفاده میشه. مثلا میتونی لاین آرت (همون خطوط محیطی نقاشی) رو با وکتور ترسیم کنی که هم دقیق و صاف در بیاد، و همه اگه خواستی بتونی راحت ادیتش کنی. بعد داخلشو که خواستی رنگ و سایه بزنی، میتونی بری سراغ رستر که عملا دستت هرجا حرکت کنه، توی مسیر حرکت دستت پیکسلهارو رنگ میکنه.

الان ممکنه برات سوال شده باشه که، مگه نگفتیم رستر و وکتور، دوتا متد جدا هستن؟؟ پس چطوری میشه اصلا همزمان توی یه فایل ازشون استفاده کرد؟

جواب اینه که نرم افزارهای طراحی، تا قبل از ذخیره ی عکس، میتونن از متد های مختلف و ترکیبشون برای ایجاد تصویر استفاده کنن. مثلا فتوشاپ، در اصل نرم افزار رستره. ولی ابزار پن هم داره که میذاره توش شکلهای وکتور هم ایجاد کنی، و همچنین میتونی توش مدلهای سه بعدی هم وارد کنی. البته فتوشاپ فقط در زمینه همون رستر قویه؛ وکتور و سه بعدیش، به طرز عذاب آوری مزخرفه. نرم افزارای بهتر هست که اینارو ترکیب کرده باشن. مثلا Affinity Designer که قابلیت های رستر و وکتور بسیار قوی در کنار هم داره. یا Clip Studio Paint که رستر و وکتور و سه بعدی رو باهم داره. درسته که وکتور و سه بعدیش خیلی قوی نیستن، ولی کاری که باید انجام بدن رو انجام میدن.